Stop met beoordelen van creatief werk

Beoordelen van creatief werk; het gebeurt zo makkelijk, maar word je er ook creatiever van? Ik denk van niet en ik krijg die feedback ook van mijn cursisten terug.

Deze week ronde ik een basiscursus intuïtieve creativiteit bij de Herstelacademie Groningen af. Bij de evaluatie zeiden meerdere mensen dat het zo fijn was dat hun werk niet beoordeeld werd. Daardoor voelden ze zich vrij om zich op eigen manier te uiten.

Dooddoener

Volgens mij is het beoordelen van creatief werk een dooddoener. Het impliceert dat je werk ergens aan moet voldoen. Daarmee leer je dat er expressie is die afgekeurd wordt en expressie die goedgekeurd wordt. Door al het commentaar ga je je aanpassen. Je leert jezelf hoe je creatief moet zijn, om erbij te horen. Terwijl creativiteit voorbij de grenzen gaat, telkens op zoek naar iets nieuws. Het wil niet ingeperkt worden, maar exploreren. Met het beoordelen sla je creativiteit juist dood.

Inprentingen

Dat opmerkingen over creativiteit al heel vroeg doorwerken, realiseerde ik me toen mijn kinderen anderhalf en drie waren. Samen met een vriendinnetje (ook drie) waren ze aan het schilderen. “Ikke doe mooi”, zei mijn oudste “Zij niet”, wijzend naar de jongste. “Zij krast.” “Ikke doe ook mooi”, zei de andere driejarige. “Zij is een baby” “”Ja. Zij krast.” Er klonk voldoening in hun stemmen. Niet om de baby af te keuren, maar om te constateren dat zij groot waren en niet krasten.

Eigenlijk is het ongelofelijk dat je op zo’n jonge leeftijd denkt in termen van mooi en niet mooi. En toch is het niet vreemd, omdat we in ons commentaar bijna altijd iets van een tekening van een kind vinden. En veel volwassenen willen liever een tekening die iets voorstelt, dan gekras waar je niets van begrijpt.

Eigen criticus

Deze beoordelende opmerkingen (en alle andere die daarna nog volgen) sla je op in je systeem. Vervolgens ga je ze op je eigen werk loslaten. Dat lijkt heel handig, immers dan ga je mooi of goed werk maken. Maar helaas werkt dat niet zo. Je innerlijke systeem denkt niet in grote lijnen, die je stap voor stap coachen naar een goed resultaat. Het reageert acuut op elk moment dat er iets mis zou kunnen gaan. Je hebt niet één creatieve coach, maar tientallen, zo niet honderd coaches in je hoofd, die allemaal iets anders roepen. Waar de één zegt: “Doe netjes”, roept de ander “Wees spontaan”. Weer een ander zegt verwijtend “Denk na”, terwijl vijf minuten daarna geroepen wordt “volg je gevoel”. Als je alle gedachten zou opvolgen, werd je er tureluurs van.

Het doet me soms denken aan het voetbalveld met een juniorenteam, waar naast de coach ook ouders staan te schreeuwen wat een kind moet doen. Niet voor niets wordt ouders gevraagd om zich er niet mee te bemoeien. Veel te verwarrend! Dat zou je ook in je hoofd kunnen doen.

Sta stil je beoordeling

Als je nu creatief aan de slag gaat, en je hoort in jezelf kritiek op je werk, sta dan eens stil bij het effect. Wat doet dat met jou? Word je er blij van of verdrietig. Stimuleert het je of voel je alle inspiratie uit je weg lopen? Hoe zou het zijn als je er niet aan hoefde te gehoorzamen? Dat het een mening is, maar niet jouw mening hoeft te zijn? Wat zou het voor jou betekenen als dit niet meer waar hoeft te zijn?

In de cursus zie ik hoe deze realisatie bij de één direct ruimte schept. Ik hoef me hier niet meer aan te houden! Hoera! Daar wordt een interne regel direct overboord gegooid. Ha, ha het hoeft niet mooi. Ik mag ALLES maken. Bij anderen is er een aantal keer nodig om de overtuiging te transformeren. Dan herhalen ze het vragend aan mij: “Het hoeft niet mooi hè?” “Nee hoor, het mag op jouw manier.” Dan zie ik de spanning zakken en geeft iemand zich weer over aan de eigen vormgeving. Maar voor sommige mensen is het een brug te ver. Zij blijven vastzitten in hun denken. Ze ervaren telkens de teleurstelling over hun eigen creatieve werk. Zien er geen enkele schoonheid in. Ook dan is het de kunst om er niet over te oordelen. Er is wat er is. Zoals: innerlijke eisen, waar je niet aan kunt voldoen en alle emoties die dat in je oproept.

Kleine stapjes

Dan gaan we op zoek naar waar je wel aan kunt voldoen. Kleine stapjes. Leren om blij te mogen zijn met wat je doet. Zelfs als het niet voldoet aan de overkoepelende eis, mag je toch je blijdschap omarmen. Een plek geven. Ontdekken wat je fijn vindt. Stap voor stap ontstaat er dan meer creatieve ruimte. Super spannend kan dat zijn, want elke keer staat daar weer die onhaalbare innerlijke eis. Is er weer dat nare gevoel. En telkens mag je ook je blijdschap omarmen; dat waar je zo naar verlangt! Het was er even. Eén minuutje misschien. Maar het was er! Onmiskenbaar. Dat minuutje kan groeien: naar anderhalf, naar twee, naar drie…. Als je maar blijft creëren en onderzoeken wat er gebeurt. En dan heb je opeens, zonder dat je het door had, vijftien minuten gecreëerd zonder erbij te denken. Totdat je opeens denkt: “Het ziet er niet uit! Ik schaam me dood.” Dan mag je je opnieuw realiseren wat er gebeurde: er is een onhaalbare eis en een gevoel van blijdschap, waarvan je denkt dat het er niet mag zijn. Maar die je steeds meer toe laat. En dat maakt blij! Al vind je het nog steeds vreemd dat je er blij mee bent, je bent wel blij geweest! Onmiskenbaar. Dat is waar je naar verlangt. Zo creëren, dat je er zelf blij van wordt.

Het is een hele kunst om te stoppen met beoordelen van creatief werk. Hoe fijn zou het zijn als we daar al vroeg mee zouden beginnen.

Meer lezen?

https://www.vanuitjebron.nl/oh-nee-het-schilderij-is-mislukt

https://www.vanuitjebron.nl/kijk-een-kritisch-naar-de-vraag-wat-hebje-gemaakt/